Albania
Aktualizacja: 2022-01-18
Powrót do strony głównej Bloga
Wielka Albania
Jeszcze, kiedy Albańczycy byli pod panowaniem otomańskim, w 1878 z inspiracji serbskiej powstaje liga z Prizren. Początkowo jej celem jest autonomia w ramach imperium otomańskiego. Władze tureckie stanowczo takiej autonomii odmówiły, co doprowadziło, i to dość szybko do radykalizacji i wzmocnienia ruchu stawiającego sobie teraz za cel zjednoczenie wszystkich Albańczyków w jednym, suwerennym państwie - idea ta znana jest jako Wielka Albania.
W wyniku I wojny bałkańskiej w 1912 obszar Albanii zajęła koalicja antyturecka. W 1913 uznała niepodległość Albanii, ale bez określenia granic. Zamieszkałe przez Albańczyków Kosowo przyznano Serbii. Od marca do września 1914 władcą Księstwa Albanii był książę Wilhelm zu Wied.
Królestwo Albanii
Podczas Wielkiej Wojny Albania była okupowana zarówno przez wojska Ententy, jak i państw centralnych. W 1920 potwierdzono niepodległość Albanii już jako królestwa, ale bez wyznaczenia władcy. Sytuacja wewnętrzna była dość chaotyczna.
W 1924 rząd liberalny, na czele którego stał premier Fan Stilian Noli, zapowiedział reformy demokratyczne. Już w grudniu 1924 został obalony przez Ahmeda beg Zogu, który wprowadził rządy dyktatorskie jako prezydent, a w 1928 ogłosił się królem Albańczyków jako Zogu I.
Zogu od 1926 związał Królestwo Albanii z faszystowskimi Włochami Mussoliniego. Korzystając z włoskich inwestycji i wsparcia unowocześnił kraj przez budowę przemysłu i dróg. Wiązało się to z coraz większym uzależnieniem od faszystowskich Włoch, dla których Albania była bramą do Bałkanów.
Okupacja włoska
7 kwietnia 1939 armia włoska wkroczyła do Albanii, król Zogu I razem z dworem musiał uciekać. Albania stała się włoskim protektoratem, częścią królestwa Włoch formalnie pod panowaniem Wiktora Emanuela III. Faszyści powołali rząd kolaboracyjny z premierem Mustafą Merliką na czele.
16 października 1942 powstał Front Wyzwolenia Narodowego jednoczący wszystkie siły antyfaszystowskie, jego zbrojnym ramieniem była Armia Wyzwolenia Narodowego (alb. Ushtria Nacional Çlirimtare; UNC). W sierpniu 1943 zawiązało się porozumienie komunistów z nacjonalistami z Balli Kombëtar (Front Narodowy), trwające do czasu kiedy to na skutek nacisków partyzantki jugosłowiańskiej zdecydowali się porzucić ideę Wielkiej Albanii. Wówczas Balli Kombëtar przeszła na stronę kolaboracji, co go skompromitowało. Komunistyczna partyzantka stała się główną siłą narodowyzwoleńczą.
Okupacja niemiecka
Kiedy Włochy wyszły z koalicji hitlerowskiej, ich miejsce w Albanii zajęli Niemcy. 10 września 1943 rozpoczęła się okupacja niemiecka.
Partyzantka stawała się coraz silniejsza. W połowie 1944 kontrolowała 75% terytorium Albanii. Dowódcą był przedwojenny oficer Spiro Moisiu, a przywódcą ruchu oporu Enver Hoxha. Otrzymywali wsparcie od brytyjskiego Secret Intelligence Service. Oddziały Balli Kombëtar i Legaliteti zostały przez nich rozbite.
W listopadzie 1944 Albanię opuściły wojska niemieckie, kolaboranci oraz partyzantka grecka.
Władzę przejęli komuniści, którzy pomoc uzyskiwali od partyzantki jugosłowiańskiej oraz brytyjskiego SIS. Byli dzięki temu zupełnie niezależni od CCCP. Ponieważ z racji położenia byli poza zasięgiem aliantów zachodnich nagle znaleźli się położeniu Szwajcarii, całkowicie niezależni od wielkich mocarstw.
Lazër Shantoja
Komunistyczne władze 5 marca 1945 dokonały egzekucji Lazëra Shantoji. Był to ksiądz katolicki zaangażowany we współpracę z faszystami. Z powodu aktywności politycznej musiał opuścić Albanię, wrócił wraz z włoskim okupantem. Zakładał organizacje faszystowskie wśród emigracji albańskiej. Był bardzo aktywnym tłumaczem i publicystą.
Kiedy Włosi opuścili Albanię, zerwał z polityką, a w 1944 zaczął się ukrywać. W styczniu 1945 został aresztowany. Był torturowany. Stanął przed sądem 30 stycznia, 2 lutego został skazany na śmierć.
W 2016 papież Franciszek ogłosił beatyfikację 38 albańskich księży - męczenników, w tym gronie jest Lazër Shantoja.
Fejzi Alizoti
Fejzi Alizoti został 14 kwietnia 1945 rozstrzelany na przedmieściach Tirany. W listopadzie 1944 aresztowały go władze komunistyczne pod zarzutem kolaboracji z okupantem, a po trwającym kilka miesięcy procesie skazany na śmierć i konfiskatę majątku.
Był starej daty politykiem albańskim pamiętającym jeszcze czasy Imperium Otomańskiego. W 1891 ukończył szkołę dla urzędników w Stambule. W okresie międzywojennym parlamentarzysta i dwukrotnie minister finansów. 16 maja 1943 stanął na czele kolaboracyjnego quasi-parlamentu: Najwyższej Faszystowskiej Rady Korporacyjnej (alb. Këshilli i Epërm Korporativ Fashist).
Wilhelm zu Wied
18 kwietnia 1945 w Predeal w Rumunii w wieku 69 lat zmarł Wilhelm zu Wied, książę Albanii, zostawiając syna Carola Victora jako pretendenta. Carol Victor zmarł bezdzietnie w 1973 w wieku 60 lat.
Skutki wojny
Zginęło 28 tys. Albańczyków, 10 tys. więźniów politycznych zamordowano we Włoszech i Niemczech. 35 tys. ludzi zostało wywiezionych na roboty przymusowe. Przemysł całkowicie zniszczony, gospodarka splądrowana.
Pierwszy rząd powojenny był zdominowany przez komunistów. W sierpniu 1945 powstał rząd komunistyczny, który zorganizował wybory 2 grudnia 1945. Wg oficjalnych wyników 93% wyborców miało wesprzeć władze komunistyczne i zaczęła się marksistowsko-leninowska polityka kolektywizacji i nacjonalizacji.
Przez krótki okres po wojnie istniał plan przyłączenia się do Jugosławii, ale w 1948 Hodża ostatecznie odrzucił projekt unii i zacieśnił współpracę z CCCP.