Festung Breslau 1945 täglich

Wstęp

Artykuł ten był pierwotnie częścią artykułu o obozie koncentracyjnym Groß-Rosen.

Najpierw wyjaśnienie, bo w kwestii obozów koncentracyjnych i obozów zagłady jak mi się zdaje, panuje pewne pomieszanie.

Obozy koncentracyjne przedhitlerowskie

Po pierwsze sama koncepcja, istnienie i pojęcie obozów koncentracyjnych poprzedza dyktaturę hitlerowską. Naziści użyli rozwiązania już wielokrotnie przetestowanego i pojęcia, które były powszechnie znane. Zapowiedzieli ich powstanie po przejęciu władzy i nikomu nie musieli wyjaśniać, co to jest obóz koncentracyjny.

Najbardziej znanym przykładem przedhitlerowskich obozów koncentracyjnych były obozy dla Burów stworzone przez Anglików podczas wojen burskich. Ale nie są to wcale pierwsze obozy koncentracyjne w ogóle. Ba! także Niemcy jeszcze przed Wielką Wojną za panowania cesarza Wilhelma II urządzali obozy koncentracyjne: w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej podczas powstania Herero w 1905, z 80 tys. uwięzionych po trzech latach żyło tylko 15 tys.; ONZ uznał to za pierwsze ludobójstwo XX wieku.

• artykuł do planowanej strony o T4 Niemiecka eugenika
• IrytujacyHistoryk "Pierwsze niemieckie ludobójstwo (18+)" [YT ]

Hitlerowskie obozy koncentracyjne

Hitlerowcy wcale się nie kryli z tym, że po przejęciu władzy stworzą obozy koncentracyjne dla swoich przeciwników. I rzeczywiście: Hitler został kanclerzem 30 stycznia 1933, i już w marcu powstają pierwsze obozy. Najsłynniejszym i najważniejszym w początkowym okresie jest KL Dachau założony przez SS 20 marca 1933. Obozy te w początkowym okresie powstają spontanicznie, są zakładane przez:

• SS: KL Dachau założony rozkazem Himmlera 20 marca 1933; ich modelowy obóz, miejsce, gdzie Theodor Eicke opracował hitlerowski system obozowy
• SA: pierwszy obóz w Oranienburgu
• władze partyjne NSDAP: najlepszym przykładem jest obóz koncentracyjny we Wrocławiu na Tarnogaju

Są publicznym narzędziem terroru, mówią o nich artykuły w prasie, kronika filmowa. Więźniów przedstawia się w prześmiewczy sposób. Zdarzają się przypadki zgonów, także w wyniku śmiertelnych pobić, ale bardzo długo jest to rzadkość. Nie chodzi o eliminację, ani nawet eksploatację, ale terror.

Podczas Nocy Długich Noży SS rozprawia się z SA i przejmuje ich obozy koncentracyjne, likwiduje tysiące małych i transportuje więźniów do kilku dużych, zarządzanych według rygorystycznych norm obozów, z których nadal najważniejszym i wzorcowym jest KL Dachau. Najpóźniej od 1935 wszystkie obozy koncentracyjne w III Rzeszy są w wyłącznej dyspozycji SS. Twórcą i szefem tego systemu jest Theodor Eicke, szef KL Dachau. Tych kilka obozów to:

• Dachau
• Sachsenhausen
• Buchenwald
• Ravensbrück
• Mauthausen, po anschlussie Austrii

Wkrótce najważniejszym obozem staje się Sachsenhausen, tam znajduje się centralny zarząd systemu obozów koncentracyjnych - IKL (niem. Inspektion der Konzentrationslager). SS bardzo szybko odkrywa, że z pracy więźniów można ciągnąć zyski, nie są to wielkie pieniądze, bo SS to nie są biznesmeni, ale pozwalają na utrzymanie całego systemu. W czasie wojny praca niewolnicza odegra decydującą rolę w gospodarce III Rzeszy.

SS od czasu dojścia Hitlera do władzy i powstania LSSAH była podzielona na dwa piony: cywilny (Allgemeine SS) i wojskowy (późniejsze Waffen SS). Wojskowe SS formalnie nie zajmowało się obozami koncentracyjnymi. W administracji obozowej byli cywilni funkcjonariusze SS, a jak największą część pracy powierzano więźniom funkcyjnym, nawet zarządzanie barakami powierzano kapo. Służbę strażniczą pełniło SS-Totenkopfverbände (SS-TV) czyli trupie czaszki, formacja w zasadzie nienależąca ani do pionu cywilnego, ani wojskowego. Nie tworzono oddziałów powyżej batalionu, zwykle przypadał jeden batalion na jeden obóz, w wyjątkowych przypadkach dwa. Podlegali bezpośrednio komendanturze obozu.

Stała fluktuacja kadr z pionu cywilnego do wojskowego, również z SS-TV do Waffen SS, oraz fakt, że żołnierze SS podczas rehabilitacji pełnili służbę w SS-TV sprawiał, że nie było SS-mana, który mógłby nie wiedzieć, co się dzieje w obozach koncentracyjnych i zagłady. System był szczelny tzn. wszystko, co się działo w obozach, było w gestii SS. Obozami zarządzał IKL, kadrami RSHA. Ludzi do obozów kierowało Gestapo, które w zasadzie nie było częścią SS, ale zupełnie mu podlegało (było w strukturach RSHA), ponadto Gestapo nie miało dostępu do obozu.

Warto jeszcze dodać, że do SS mogli należeć tylko mężczyźni, etniczni Niemcy. Tak więc zarówno kobiety strażniczki, jak i żołnierze cudzoziemscy służyli w SS, ale do niego nie należeli.

Rola obozów koncentracyjnych

Dwa czynniki zmieniły zupełnie rolę obozów koncentracyjnych i warunki w nich panujące:

• prześladowanie Żydów
• potrzeba niewolniczej siły roboczej podczas wojny

W pierwszym okresie większość osadzonych to byli przeciwnicy polityczni, aktywiści KPD, SPD, działacze związkowi, działacze mniejszości narodowych, od 1935, kiedy to wprowadzono pobór powszechny także świadkowie Jehowy, którzy odmawiali służby wojskowej. Warunki były ciężkie, ale zabójstwa i przypadki zgonów były rzadkością.

Wszystko zmieniło się po pogromie Nocy Kryształowej, kiedy pierwszą i najgorzej traktowaną grupą w obozach koncentracyjnych stali się Żydzi. Przedtem byli prześladowani na wiele sposobów, ale dopiero od listopada 1938 zaczęto ich kierować do obozów koncentracyjnych. To była pierwsza rzecz, która spowodowała brutalizację w obozach koncentracyjnych. Dla SS przeciwnicy polityczni byli do zastraszenia, Żydzi do eliminacji.

Wpływ wojny wyraźnie dzieli się na dwa etapy. Pierwszy zaczyna się od wojny z Polską i wtedy normą stają się masowe egzekucje przeprowadzane przez Einsatzgruppen dowodzone przez SS. Hitleryzm wyraźnie przekracza psychiczną barierę zbrodni. Morduje się niejednokrotnie na raz tysiące ludzi.

Dziesiątki tysięcy zamykanych jest w więzieniach. Są przepełnione i stają się trudne w zarządzaniu. Dlatego jesienią 1939 powstaje KL Auschwitz. Jego pierwotnym zadaniem jest przejęcie więźniów z więzień górnośląskich (powstańcy śląscy, funkcjonariusze państwowi, działacze narodowościowi) i skierowanie ich do kolejnych obozów koncentracyjnych w Rzeszy (KL Auschwitz zresztą znajduje się na terenach wcielonych do Rzeszy). KL Auschwitz na tym etapie jest zwykłym obozem koncentracyjnym.

Drugi etap wojny to wojna z sowietami. Tu Einsatzgruppen działają w oderwaniu od Grup Armii i poza wszelką kontrolą. Liczba mordowanych rośnie wielokrotnie. Rosną również straty Wehrmachtu. Najważniejszym faktem dotyczącym WWII jest to, że 80% strat niemieckich podczas wojny to front wschodni. Wehrmacht jakiś czas to wytrzymuje, ale ciężar już wkrótce przenosi się na społeczeństwo. Znaczny odpływ rąk do pracy musi być czymś korygowany, inaczej gospodarka upadnie. Systemowi pracy niewolniczej stworzonej przez hitlerowców podlega w sumie ponad 6 mln ludzi. Jest to największa korporacja niewolnicza świata, a decydująca rolę w dyspozycji tej darmowej siły roboczej odgrywają właśnie obozy koncentracyjne zarządzane przez SS. Rolnictwo (tzw. praca u bauera) i cały przemysł, szczególnie duże fabryki masowo zatrudniały niewolników (niem. Zwangsarbeiter - robotnik przymusowy, oficjalnie określany jako Fremdarbeiter robotnik cudzoziemski). Tu trzeba zaznaczyć, że warunki pracy i życia bardzo się różniły.

Na froncie wschodnim oprócz ogromnych strat własnych Wehrmachtu dochodzi do kolejnego zjawiska, które czyni ten system jeszcze bardziej brutalnym. Do niewoli trafiają setki tysięcy jeńców wojennych. Nie można ich uwolnić, nie ma jak ich wyżywić, a armia nie chce ich zabić. Często więc umierają z głodu za drutami. To właśnie sowieccy jeńcy wojenni są pierwszymi metodycznie mordowanymi więźniami obozów koncentracyjnych. Na nich przeprowadza się eksperymenty z gazowaniem ludzi. Powstaje KL Auschwitz II Birkenau, odrębny obóz o zupełnie innym charakterze. Wielokrotnie większy obóz w Brzezince. Pierwotnie miał to być obóz dla jeńców wojennych, zresztą oficjalnie aż do 1944 nosi taką nazwę. Ale szybko stał się obozem zagłady.

Obozy zagłady

No właśnie - obozy koncentracyjne, a obozy zagłady. Obozy koncentracyjne okresu wojny są makabrycznymi miejscami eksploatacji i wyniszczania ludzi. Śmiertelność była różna, wahała się od 20 do 50%. Wielu ludzi przetrwało całe lata w obozach, większość dożyła wyzwolenia.

Natomiast obozów zagłady było tylko kilka, wszystkie służyły wymordowaniu Żydów i były to wyłącznie miejsca egzekucji. Poza Sonderkommando nie trzymano w nich więźniów. Śmiertelność z definicji wynosiła 100%, i to natychmiast. Na tym właśnie polega zasadnicza różnica. Do obozów zagłady zalicza się również lubelski Majdanek, który był również obozem koncentracyjnym, oraz chorwacki Jasenowac, którego zasadniczym zadaniem, ale nie wyłącznym, było wymordowanie Serbów.

Obozy zagłady to:

• Chełmno nad Nerem (niem. SS-Sonderkommando Kulmhof) jesień 1941 - 17 stycznia 1945; gł Kraj Warty; 180 tys ofiar; jak widać zaczyna działanie jeszcze przed konferencją w Wannsee
• Bełżec (niem. SS-Sonderkommando Belzec aka Dienststelle Belzec der Waffen SS); 17 marca 1942 - czerwiec 1943; gł Generalne Gubernatorstwo; 450 tys ofiar
• Sobibór (niem. SS-Sonderkommando Sobibor) maj 1942 - październik 1943; Generalne Gubernatorstwo; 180 tys. ofiar
• Treblinka (niem. SS-Sonderkommando Treblinka); 23 lipca 1942 - 17 listopada 1943; gł Generalne Gubernatorstwo; 800 tys ofiar
• KL Auschwitz II Birkenau (niem. KL Birkenau (Auschwitz II)); październik 1941 - styczeń 1945; gł. Zachodnia i Południowa Europa; ponad milion ofiar; jest to jedna z trzech części systemu obozowego w kolanie rzeki Soły KL Auschwitz, budowany początkowo jako wielki obóz jeniecki, jako obóz zagłady zaczyna działanie w maju 1942
• Majdanek (niem. KL Majdanek); działanie komór gazowych październik 1942 - wrzesień 1943, ogólna liczba ofiar 80 tys
• Mały Trościeniec na Białorusi; lipiec 1942 - czerwiec 1944, egzekucji dokonywano przez rozstrzeliwanie, trudno oszacować liczbę ofiar, jest to przynajmniej 60 tys, głównie białoruscy Żydzi
• Jasenovac, założony przez chorwackich ustaszów w sierpniu 1941 obóz zagłady Serbów, działał do 21 kwietnia 1945, liczba ofiar trudna do ustalenia, ale może nawet 100 tys. - chociaż nie jest stricte hitlerowski i nie służył do zabijania Żydów, zaliczany jest do obozów zagłady, bo jego przeznaczeniem było wymordowanie Serbów

Co wyróżnia obóz zagłady to urządzenia lub organizacja masowego mordu: komora gazowa z pobliskim krematorium. W KL Auschwitz II Birkenau machina zagłady była w stanie zabić, przeszukać bagaż i ubrania i całkowicie spopielić ciała 5 tys. ludzi dziennie. Świadectwo więźniów z Sonderkommando wskazuje, że w praktyce liczba ta była większa.

Tutaj trzeba dwie rzeczy wyjaśnić - Holokaust to nie tylko obozy zagłady i nie został przesądzony na konferencji w Wannsee 20 stycznia 1942 (tam tylko rozstrzygano rzeczy organizacyjne), Holokaust trwał od września 1939. Generalnie dzieli się go na trzy fazy:

• rozproszony: przeprowadzany na tyłach frontu przez Einsatzgruppen, albo ludność miejscową z inicjatywy lub pod kontrolą niemiecką; wiele tysięcy egzekucji i masowych grobów
• gettoizacja: ci, którzy przetrwali nakazami administracyjnymi są przesiedlani do niewielkiej liczby scentralizowanych gett zarządzanych przez Judenraty
• wywózki do obozów zagłady: powstanie i realizacja tego systemu była tematem konferencji w Wannsee, ostateczna decyzja została podjęta w Berlinie 12 grudnia 1941 na spotkaniu najbliższych współpracowników Hitlera

KL Auschwitz

Ważną sprawą wymagającą wyjaśnienia - i uwaga, nie jest to proste - jest charakter obozu Auschwitz. To są tak naprawdę trzy obozy, każdy ma inną historię i charakterystykę:

• KL Auschwitz I albo inaczej stammlager, czyli obóz macierzysty, jest to zwykły obóz koncentracyjny, początkowo jego zadaniem jest izolacja i dalszy transport do innych obozów koncentracyjnych Polaków, których władze hitlerowskie uznają za niepożądanych.
• KL Auschwitz II Birkenau, jest to obóz zagłady, przeznaczony głównie do wymordowania Żydów z Europy Zachodniej i Południowej, ale jest to też jedyny obóz zagłady, w którym ze względu na brak rąk do pracy wprowadzono selekcję na rampie; około 20% ludzi z każdego transportu dostawało szansę na trochę dłuższe życie, reszta głównie ludzie starsi, kobiety i dzieci od razy szli go gazu; w innych obozach zagłady nie było selekcji; to właśnie tych więźniów z rampy Birkenau dostawał KL Groß-Rosen.
• KL Auschwitz III Monowitz ogromny obóz pracy, fabryka sztucznej benzyny należąca do IG Farben, warunki były mordercze.
• ponadto na całym tzw. Interessengebiet, czyli rozszerzonym terenie podlegającym Komendanturze obozowej i SS było kilkadziesiąt różnego rodzaju obozów pracy, były to bezpośrednie filie obozu macierzystego; taką filią był początkowo Monowitz, ale wyodrębniono ten obóz, żeby nie tracić czasu na dojście do pracy.

Powrót do strony głównej Bloga