Serbia
Aktualizacja: 2022-01-18
Powrót do strony głównej Bloga
Jugosławia
Po rozpadzie CK Austrii w 1918 powstało Królestwie SHS (Serbów, Chorwatów i Słoweńców; serb.-chorw. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca).
Władzę w Królestwie objął regent Aleksander I Karadziordziewić. Dynastia Karadziordziewiciów jest serbska, jej założycielem był Jerzy Czarny przywódca serbskiego powstania antytureckiego 1804-13. Stolica była w Belgradzie. Było to państwo zdominowane przez Serbów. Stronnictwo dworskie i Serbowie szli w kierunku unitaryzmu i centralizmu, natomiast inne narody, głównie Chorwaci i Słoweńcy stanowili opozycję opowiadającą się za federalizacją. W 1921 Aleksander I ogłosił się królem.
3 października 1929 nastąpiła zmiana nazwy na Królestwo Jugosławii. Król Aleksander I zawiesza konstytucję i ogłasza rządy absolutne. Jugosławia została podzielona na okręgi (banowiny) niemające niepowiązane z podziałami etnicznymi i krainami historycznymi. Wywołuje to gwałtowną reakcję opozycji, np. w 1930 powstaje faszystowski, nacjonalistyczny ruch chorwacki - Ustasze.
W 1934 Ustasze zabijają króla Aleksandra I. Władzę przejmuje rada regencyjna.
W końcu lat 30. XX narasta konflikt europejski. W 1937 Jugosławia zmienia front i zostaje stronnikiem włosko-niemieckim.
W 1939 sytuacja międzynarodowa królestwa staje się coraz bardziej niekorzystna. Zaczynają sie rozmowy stronnictwa dworskiego zniesieniu dominacji serbskiej, a nawet federalizacji.
26 sierpnia 1939 regent zatwierdza porozumienie Cvetković-Maček: zostaje powołany rząd z udziałem Chorwatów i powstaje autonomiczna Banowina Chorwacji.
5 września 1939 Jugosławia ogłasza neutralność, dzięki czemu tysiące Polaków mogą przedostać się do Francji.
W lutym 1941 Niemcy domagają się przystąpienia Jugosławii do Paktu Trzech, regent odmawia 4 marca. Ale groźba jest tak poważna, że wkrótce potem ustępuje i 25 marca 1941 ustępuje. Wybuchają masowe protesty i już następnego dnia następuje proaliancki (inspirowany przez SOA) zamach stanu dokonany przez oficerów pod dowództwem gen. Dušana Simovicia. Władzę przejmuje król Piotr I, dymisjonuje regentów. Szukają poparcia Wielkiej Brytanii.
Wyprzedzając Brytyjczyków 6 kwietnia 1941 do Jugosławii wkracza Wehrmacht. Chorwaci masowo dezerterują z armii jugosłowiańskiej. Jugosławia przestaje istnieć.
Na jej terytorium powstają trzy nowe, marionetkowe państwa:
- Niezależne Państwo Chorwackie, zależne od Włoch, po 1943 od Niemiec
- Wielka Albania, włączona do Włoch
- Serbia Nedicia
Serbia Nedicia
Nazwa Serbii Nedicia (serb.-chorw. Недићева Србија, Nedićeva Srbija) bierze się od szefa rządu kolaboracyjnego Milana Nedicia. Był to MON Jugosławii oraz dowódca jednej z armii jugosłowiańskich. Wspierała go partia ZBOR Dymitra Ljoticia.
Oficjalna nazwa: Rząd Ocalenia Narodowego (srb.: Влада Националног Спаса, Vlada Nacionalnog Spasa).
Siły zbrojne stanowiła Serbska Straż Państwowa (serb.-chorw. Srpska državna straža), nieoficjalnie: nedićevci.
W jej skład wchodziła Serbia Centralna, północna część Kosowa oraz autonomiczny region Banat rządzony przez mniejszość niemiecką. Państwo było zewsząd otoczone przez sojuszników hitlerowskich Niemiec i prowadziło politykę podporządkowaną ich interesom.
W maju 1941 rząd Nedicia utworzył Komitet ds Uchodźców, którego zadaniem było przyjmowanie i udzielanie pomocy Serbom zagrożonym w innych państwach szczególnie w Chorwacji. Franz Neuhausen, niemiecki pełnomocnik do spraw gospodarczych, oszacował, że w Serbii przebywa około 420 tys. uchodźców.
21 października 1941 w zemście za atak na oddział niemiecki Wehrmacht zamordował 100 serbskich cywilów za każdego zabitego niemieckiego żołnierza i 50 za rannego.
Wszystkich serbskich Żydów i Romów zamknięto w obozach koncentracyjnych Sajmište i Banjica. W 1942 Belgrad został ogłoszony "Judenfrei".
Na terenie Serbii z rządem kolaboracyjnym walczyły dwa stronnictwa partyzanckie:
- czetnicy, oficjalnie Królewskie Wojska Jugosłowiańskie w Ojczyźnie (serb.-chorw. Kraljevska Jugoslovenska Vojska u Otadžbini) rojalistyczny, wielkoserbski ruch reprezentujący dawną Jugosławię Karadziordziewiciów, dowódcą był Dragoljub Mihailović
- komunistyczna partyzantka Tity, oficjalnie Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii (serb.-chorw. Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije) pod dowództwem Josipa Broz Tito
Od sierpnia do grudnia 1941 istniała Republika Užička wywalczona wspólnym wysiłkiem obu stronnictw. Od 1942 walczyły one już głownie ze sobą.
Upadek rządu kolaboracyjnego
Kiedy pozycja Niemiec zaczęła słabnąć coraz więcej członków rządu Nedicia zaczęło współpracować z czetnikami. Rząd Nedica był uważany za słaby również przez samych Niemców, którzy od 1944 coraz częściej rozmawiali z czetnikami.
22 lutego 1944 Nedić napisał listę skarg do Niemców, pisząc m.in. że dają teraz czetnikom więcej władzy, skarżył się na wysokie koszty okupacji i ingerencje na każdym szczeblu władzy, napisał też, że żadna z jego propozycji poprawy sytuacji nie została uwzględniona.
Nedić spotkał się z przywódcą czetników Mihailoviciem 20 sierpnia 1944. Uzgodnili, że potrzebują więcej broni od Niemców dla czetników i SDS do walki z partyzantami. Rezultat tego działania był skromny.
Z końcem sierpnia 1944 partyzanci rozpoczęli ofensywę przeciwko Niemcom i antykomunistycznym siłom serbskim, a alianci zaczęli zrzucać dostawy do Serbii. Zbombardowali także linie komunikacyjne, próbując uniemożliwić siłom niemieckim w Grecji połączenie z siłami w Serbii. Czetnicy zostali wyparci z Serbii pod koniec września, a sowieckie działania na wschodzie rozpoczęły się na początku października. Siły niemieckie i serbskie oddziały SDS zostały zmuszone do wycofania się pod presją wielokrotnych ataków.
Belgrad został zdobyty przez partyzantów i Armię Czerwoną w ofensywie belgradzkiej zakończonej 20 października 1944.
Nedić i resztki jego rządu uciekli w początku października do Austrii. Dowództwo SDS zostało przekazane generałowi Damjanovićowi, który oddał je Mihailovićowi.
Schwytani przez Brytyjczyków kolaboranci zostali przekazani władzom jugosłowiańskim na początku 1946. Na początku lutego 1946 poinformowano, że Nedić popełnił samobójstwo, wyskakując z okna w belgradzkim szpitalu.