Festung Breslau 1945 täglich

Wielka Bułgaria

Współczesna Bułgaria wyłoniła się po wojnie rosyjsko-tureckiej 1877-78. 3 marca 1878 zawarto traktat pokojowy w San Stefano tworzący Wielką Bułgarię, formalnie będącą wasalem Turcji, ale bez wojsk tureckich. Była to de facto suwerenność, co więcej w granicach kraju znalazły się Tracja i Macedonia (choć bez Salonik). To dlatego 3 marca jest najważniejszym świętem narodowym Bułgarii i dlatego Bułgaria jest tak prorosyjska.

Wielka Bułgaria była monarchią, zgromadzenie narodowe ustanowiło na tronie księcia Aleksandra I Battenberga. W kraju ścierały się wpływy rosyjskie i niemieckie. Wojna serbsko-bułgarska w 1885 wywołana przez Serbię zakończyła się jej zupełną klęską i wzmocnieniem pozycji Bułgarii. W 1886 rosyjscy oficerowie zmusili Aleksandra do abdykacji. Jego następcą został Ferdynand I Koburg, bratanek króla Portugalii Ferdynanda II. W 1908 uzyskał niezależność i ogłosił się carem. Zmilitaryzowana Bułgaria zyskała miano "bałkańskich Prus".

W wyniku wojen bałkańskich 1912-13 Bułgaria utraciła sporą część terytorium.

Wielka Wojna

Dlatego w Wielkiej Wojnie wzięła udział po stronie państw centralnych. Ogromna 1,2 mln armia (1/4 populacji państwa) zapewniła Bułgarii kilka ważnych zwycięstw, ale wszystkie zdobycze terytorialne były krótkotrwałe. Zostały utracone po klęsce państw centralnych. Do tego Bułgaria utraciła dostęp do Morza Egejskiego.

W 1918 car musiał abdykować na rzecz swojego syna Borysa i opuścił kraj. Przez następnych kilka lat ćwierć miliona Bułgarów z utraconych terytorium imigrowało do kraju, co wywołało kryzys i jeszcze bardziej powiększyło niepokoje polityczne.

Car Borys III sprawował władzę dyktatorską aż do swojej śmierci w 1943.

WWII

15 lutego 1940 premierem Carstwa Bułgarii został Bogdan Fiłow.

W końcu 1940 jego rząd przyjął Ustawę o Ochronie Narodu (bułg. Закон за защита на нацията), która ustanawiała dyktaturę i wprowadzała restrykcje antysemickie.

1 marca 1940 w Wiedniu podpisał protokół o przystąpieniu Carstwa Bułgarii do koalicji hitlerowskiej. W kwietniu 1940 Bułgarzy wkroczyli do Macedonii i Tracji. Bułgaria nie wzięła udziału w Operacji Barbarossa. 13 grudnia 1941 wypowiedzieli wojnę UK i USA.

W kwietniu 1942 powstaje lewicowy, zdominowany przez komunistów Front Ojczyźniany (bułg. Отечествен фронт). Formowany jest wokół środowisk związanych z pismem "Zweno", które od 1927 grupuje dysydentów. Szarą eminencją Bułgarskiej Partii Komunistycznej jest Gieorgij Dymitrow, osławiony na procesie lipskim w 1933, potem likwidator KPP i twórca PPR; wierny człowiek Stalina.

Na początku 1943 Bułgarzy deportowali 11 400 Żydów z Macedonii i zachodniej Tracji do obozów koncentracyjnych.

W listopadzie 1943 powstaje obóz jeniecki w mieście Szumen. Są tam trzymani żołnierze alianccy, w tym sowieccy, oraz obywatele krajów z którymi Bułgaria jest w stanie wojny. Jeńcy sowieccy byli też przetrzymywani w obozie Sveti Kirik.

Nagła, niespodziewana śmierć cara Borysa III w wieku 49 lat - 28 sierpnia 1943 już po klęsce stalingradzkiej i przegranej przez Niemcy bitwie na Łuku Kurskim spowodowała poważną destabilizację sytuacji politycznej. Następca tronu Symeon II miał 6 lat. Powołano Radę Regentów. W jej skład wszedł Bogdan Fiłow, książę Cyryl - brat Borysa III, oraz generał Nikoła Michow. Nowym premierem 14 września 1943 został proniemiecki Dobri Bożiłow.

Rada Regencyjna z Fiłowem na czele usiłowała zawrzeć sojusz z aliantami, ale nie była w stanie pozbyć się wojsk niemieckich, czego od kwietnia 1944 stanowczo domagali się sowieci. Coraz silniejsza była partyzantka komunistyczna. Władze Bułgarii grały na zwłokę, a sytuacja stawała się coraz bardziej dramatyczna. Okazało się, że operacje wojskowe aliantów zachodnich ominą Bułgarię, Niemców nie mają jak wyrzucić, natomiast Armia Czerwona jest coraz bliżej i coraz bardziej rośnie w siłę Front Ojczyźniany, zdobywając sobie popularność także w armii bułgarskiej.

W listopadzie 1943 i w marcu 1944 alianci zbombardowali Sofię.

1 czerwca Fiłow zdymisjonował proniemieckiego Bożiłowa. Jego miejsce zajął Iwan Bagrianow, który widząc oczywistą klęskę hitlerowskich Niemiec, usiłował wyprowadzić kraj z podległości wobec Niemiec, ale tak, żeby nie wpaść w podległość wobec sowietów. Starał się doprowadzić do porozumienia wszystkich sił politycznych w kraju, w tym także Frontu Ojczyźnianego. Rozpoczął negocjacje z aliantami i po dwóch miesiącach sprawowania władzy, 26 sierpnia 1944 ogłosił neutralność Bułgarii, a 1 września podał się do dymisji. Nic to nie dało.

Już 5 września sowieci wypowiedzieli wojnę Bułgarii. 8 września 1944 Armia Czerwona przekroczyła granicę rumuńsko-bułgarską. Front Ojczyźniany mający wsparcie części regularnej armii bułgarskiej dokonał przewrotu i następnego dnia sformował rząd koalicyjny, który zawarł rozejm z CCCP i wypowiedział wojnę hitlerowskim Niemcom.

Rozejm z aliantami został podpisany 28 października 1944 w Moskwie.

Kontratak niemiecki został odparty.

Już we wrześniu 1944 pod przywództwem nowego lewicowego rządu trzy bułgarskie armie (prawie pół miliona żołnierzy) wkroczyły do Jugosławii i razem z wojskiem Tito i Armią Czerwoną blokowały ewakuacje sił niemieckich z Grecji. Bułgarska 1 Armia (130 tys. ludzi) walcząc z Niemcami, przez Węgry w kwietniu 1945 dotarła do Austrii. 8 maja 1945 w Klagenfurcie nawiązano kontakt z 8 Armią brytyjską. Generał Władimir Stojczew podpisał porozumienie demarkacyjne z brytyjskim dowódcą V Korpusu Charlesem Keightleyem.

Rząd w Wiedniu

We wrześniu 1944 w Wiedniu powstaje rząd bułgarski na wygnaniu. Na jego czele stoi Aleksandyr Cankow.

Od listopada do grudnia 1944 w Austrii formuje się Bułgarski Pułk Grenadierów SS (niem. Waffen-Grenadier Regiment der SS (bulgarisches Nr 1)). Osiąga liczebność 700 żołnierzy. Z powodu silnych, antyniemieckich nastrojów dla hitlerowców była to bardzo kłopotliwa jednostka. Jedyną bitwę stoczyła w okolicy Stockerau (Austria) w dniach 5-7 maja. Potem przez Czechy uciekli do niewoli amerykańskiej.

Cankow został internowany przez Amerykanów, w 1949 wyjechał do Argentyny, gdzie umarł w 1959.

Sąd Ludowy

Bogdan Fiłow we wrześniu 1944 został aresztowany i wywieziony na przesłuchania do sowietów. W styczniu przywieziono go z powrotem.

30 września 1944 rząd Kimona Georgiewa powołuje Sąd Ludowy (bulg. Народният съд), którego zadaniem jest osądzenie polityków i wojskowych odpowiedzialnych za przyłączenie Bułgarii do koalicji hitlerowskiej. Powołanie takiego trybunału jest nielegalne. W praktyce służy do egzekucji starej Bułgarii i zaprowadzenia terroru nowej władzy. Aresztowano 28 tys. ludzi, w tym wszystkich ministrów rządów kolaboracyjnych. Los wielu zatrzymanych jest nieznany.

Wyroki sądowe rozpoczęły się 1 lutego 1945. Skazano 9155 osób, w tym 2730 na karę śmierci (nie wiadomo, ile z nich wykonano), a 1305 na dożywocie, a resztę na od 1 do 20 lat więzienia. M.in. na karę śmierci bez prawa apelacji skazano: 3 regentów, 8 doradców królewskich, 22 ministrów gabinetu, 128 posłów (ze 160 z 24 Zwyczajnego Zgromadzenia Narodowego Bułgarii) oraz 47 generałów i wyższych oficerów armii. Zasłużony w ratowaniu bułgarskich Żydów Dimitar Peszew został skazany na 15 lat więzienia "za działalność faszystowską i antysemityzm".

Spośród skazanych na śmierć najbardziej znani to (z tej listy pierwszych siedmiu zabito 1 lutego):

• Bogdan Fiłow (Rada Regencyjna)
• książe Cyryl Koburg (Rada Regencyjna)
• generał Nikoła Michow (Rada Regencyjna)
• Dobri Bożiłow (premier)
• Iwan Bagrianow (premier)
• Petyr Gabrowski (premier)
• Aleksandyr Radołow (działacz chłopski)
• Konstantin Łukasz (szef sztabu armii bułgarskiej) rozstrzelany 15 marca
• Aleksandar Cankow Stalijski (polityk nacjonalistyczny) zabity 2 lutego
• generałowie: Nikoła Stojczew, Nikoła Nakow, Teodosi Daskalow, Rusi Rusew, Asen Nikołow, Georgi Nikołow (tutaj nie znam daty egzekucji)

Wyroki śmierci zaczęto wykonywać natychmiast po ogłoszeniu.

W Bułgarii represje ze strony komunistów poszły najdalej, zarówno te oficjalne, jak i nieoficjalne. Na prowincji masowo dokonywano mordów sądowych, których ofiarą padło tysiące ludzi. Do więzień kierowano taką masę skazanych, że pod koniec 1944 powstały specjalne obozy pracy.

W 1996 Sąd Najwyższy unieważnił te wyroki i wszystkich pośmiertnie zrehabilitował. Ponadto za podlinkowaną na dole informacją prasową:

1 lutego obchodzony jest Dzień Pamięci Ofiar Komunizmu. Jest to rocznica skazania na śmierć 147 przedstawicieli przedwojennej bułgarskiej elity politycznej; wyroki te zostały wydane przez komunistyczny tzw. Trybunał ludowy.
Trybunał ludowy wydał w sumie 9155 wyroków, w tym 2618 śmierci. Skazano łącznie 10907 przedstawicieli przedwojennych władz Bułgarii, wojskowych, przedsiębiorców, intelektualistów. Stracono m.in. brata cara Borysa III Kiriła Sakskoburggotskiego, regentów niepełnoletniego następcy tronu Symeona, byłego premiera Nikołę Muszanowa i 17 ministrów.

• Bułgaria: obchody Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych
• Powojnie "Bułgaria po II Wojnie Światowej. Jak komuniści przejęli tam władzę? Zapomniany epizod historii." [YT 17:11]

Bułgaria komunistyczna

Władzę przejęła Bułgarska Partia Komunistyczna. W 1946 dokonano formalnej detronizacji Symeona II.

Gieorgij Dymitrow od 21 listopada 1946 aż do śmierci w lipcu 1949 jest premierem Bułgarii i sekretarzem generalnym KC BPK.

Powrót do strony głównej Bloga