Festung Breslau 1945 täglich

Gwoli wstępu

W 2021 pojawiło się więcej wątków związanych z Japonią oraz wojną na Pacyfiku. Artykuł niniejszy nie ma na celu syntezy pacyficznego teatru WWII, a tylko przedstawienie tła wojny (rozdział o Japonii), bardzo pobieżnie jej przebiegu (a i tak w tym zakresie skupiając się na 1944), oraz zebranie w jednym miejscu wątków przywołanych na blogu. Kilka rozdziałów jest mocno niedokończonych.

W zakresie chronologicznym bloga, czyli od 12 stycznia do 10 maja 1945 mieszczą się cztery opisane tu bitwy:

• bitwa o Manilę, stolicę Filipin, od 3 lutego do 3 marca
• bitwa o Corregidor, wyspę blokującą wyjście z Zatoki Manilskiej 16-26 lutego
• bitwa o Iwo Jimę, wyspę odległą od Tokio o 1200 km, od 19 lutego do 26 marca
• bitwa o Okinawę (od XIX w. należy do Japonii) od 1 kwietnia do 22 czerwca

Od razu rzuca się w oczy, że nie ma żadnej wielkiej bitwy morskiej. Marynarka japońska w tym czasie była zdolna tylko do działań defensywnych i lokalnych.

Opis Japonii

Główne wyspy japońskie od północy i ich powierzchnia w tys. km2:

• Hokkaido 83; Hokkaido, Sapporo, sporty zimowe, Ainowie, bliskość Sachalinu.
• Honsiu 228; główna wyspa i największa gęstość zaludnienia; Tokio Jokohama Hiroszima, góra Fudżi
• Sikoku 19;
• Kiusiu 37; Nagasaki
• Okinawa 1,2

To jest 97% powierzchni Japonii, reszta to prawie 7 tys. wysp. Cała powierzchnia Japonii to 378 tys km2 (Polska to 313). Obecnie mieszka tam 126 mln ludzi. W 1940 było to 73 mln. Kiusiu jako znajdująca się najbardziej na południu i do tego niewielka, była oczywistym, pierwszym celem ataku. Dla porównania: Okinawa ma 1200 km2 i znajduje się w połowie drogi z Kiusiu na kontynent.

Historia Japonii

Japonia została zasiedlona w kilku falach migracyjnych, ich przebieg i źródło jest wciąż przedmiotem dyskusji. Zasadniczo są to dwie główne fale:

• Jōmon społeczności łowców i zbieraczy, neolit, ceramika; z biegiem czasu wyparci i ograniczeni do północnej części Japonii, gł. wyspy Hokkaido, związani z Ainami.
• Yayoi bezpośrednio z nich wywodzą się współcześni Japończycy, podział na klany, silna pozycja kobiet, społeczeństwo japońskie aż do czasów średniowiecza miało wiele cech matriarchatu - np. mężczyzna wchodził do domu żony. Elementy animizmu, kami.

Generalnie można powiedzieć, że Japonia w szczególności kultura wywodzi się z dwóch rodzajów wpływów:

• bezpośrednie chińskie z Chin
• chińskie za pośrednictwem Korei

Warto jeszcze dodać, że pewną rolę - za pośrednictwem Chin - odegrały Indie.

Japonia utrzymywała zdecydowanie żywszy kontakt z królestwami Korei, Kiusiu jest 250 km od Korei, Chiny są 2x dalej. Dla porównania: Kanał La Manche to 40 km (Calais - Dover).

Istniała świadomość zagrożenia militarnego ze strony Chin, ale jak się okazało, Chiny nie były zdolne do przeprowadzenia pełnoskalowej inwazji i ograniczyły się jednej, nieudanej i niewielkiej inwazji. Tak więc dzięki izolacji geograficznej Japonia cały czas rozwijała się w sytuacji braku zagrożenia zewnętrznego.

Historia Japonii dzieli się na okresy (wszystkie daty to ne):

Yamato (250 - 710)

Instytucja cesarstwa (Tennō - cesarz, kopia chińskiego t’ien-huang), sprowadzenie z Chin:

• pisma, ok 450
• buddyzmu, ok 550

W tym czasie Japonia stała się jednolitym, scentralizowanym państwem mającym skodyfikowane prawo i miary. Już w poł VII wieku cesarz staje się figurantem i zakładnikiem rodu Fujiwara, który zapewnia sobie rzeczywistą władzę przez monopol na pierwsze żony cesarza i ważne urzędy dworskie. Fujiwara rządzili Japonią aż do XI wieku, ale ich upadek nie oznaczał odzyskania władzy przez rodzinę cesarską, aż do okresu Meji (2 po XIX wieku) cesarz pełnił funkcje symboliczne i rytualne.

Co warto podkreślić, być może właśnie dzięki tej marginalizacji, od legendarnych początków aż do dziś Japonią włada ta sama dynastia. Jeżeli ograniczyć się tylko do historycznie potwierdzonych władców jest to prawie 1500 lat, co stanowi światowy rekord. Jako że wg legendy wywodzili się od bogini słońca - Amaterasu - stanowili pośrednik pomiędzy światem niebios i światem ludzi.

702 Kodeks Taihō.

Nara (710 - 794)

Stolica w Nara (k. Kioto).

718 Kodeks Yōrō.

Heian (794 - 1185)

Przeniesienie stolicy do Heian-kyō (obecnie Kioto). Będzie to siedziba cesarza aż do XIX wieku. Był to rozległy zespół pałaców i osad służebnych. Bardzo długo w Japonii nie istniały miasta w naszym rozumieniu tego słowa. Nawet wsie składały się z gospodarstw oddalonych od siebie o kilkaset metrów.

Stopniowy rozwój instytucji, kultury i czas umiarkowanych konfliktów. Wojny wybuchały rzadko. W tym czasie przestała działać dotychczasowa organizacja wojska poborowego składającego się ze słabo wyszkolonych i wyposażonych chłopów. Funkcje wojskowe zaczęli pełnić możni organizujący prywatne armie, a dwór cesarski sprawował nad nimi kontrolę edyktami. Nieposłuszni albo sprawiający problemy możni (daimyo - panowie feudalni) byli pozbawianiu ziem i wystawiano na nich listy gończe. Ten system działał aż do czasu pojawienia się dostatecznie silnej prywatnej armii, której dowódca nikogo się nie obawiał.

794 tymczasowa funkcja sioguna (jako generalnego dowódcy wojskowego) na czas walki z Ajnami.

Taira no Masakado (zm 940)

Kamakura (1185 - 1333)

Zakończony wojną Gempei (1180-85) pomiędzy rodami Taira i Minamoto. Po tej wojnie powstaje charakterystyczna dla większej części historii Japonii dwuwładza:

• dwór cesarski w Kioto, biurokraci, cesarz sterowany przez możnych
• drugi ośrodek władzy w Kamakurze (50 km od obecnego Tokio) dwór siogunów.

1192 cesarz Go-Shirakawa przyznał funkcję / tytuł sioguna Yoritomo Minamoto. Od tej pory jest to funkcja dożywotnia i dziedziczna.

O przewadze decydowała potęga militarna, władzę sprawowało kilka wielkich rodów, których przedstawiciele często walczyli po przeciwnych stronach. Uformowanie się instytucji szogunatu, czyli władzy wojskowych (warlordów), stopniowa marginalizacji dworu cesarskiego.

Zaczynają się rządy siogunów.

W dziejach Japonii istniały trzy siogunaty, jak widać na 682 lata przypadają dwie przerwy, jedna trwa 5, druga trzydzieści lat, można więc mówić o 700 latach dyktatury wojskowej:

• Kamakura (1185 - 1333)
• Ashikaga (1338 - 1573)
• Tokugawa (1603 - 1867)

Seria wojen wzrastających i upadających wielkich rodów. Jest to czas rozpadu władzy centralnej i regionalnych konfliktów. Fantastyczny temat dla filmów, kiepski czas dla przeciętnego człowieka.

To właśnie wtedy dwukrotnie, w latach 1274 i 1281 do Japonii dotarły mongolsko-koreańskie floty inwazyjne. Drugą zniszczył tajfun, co uznano za cud i nazwano... no właśnie - kamikaze (pl. boski wiatr).

Muromachi (1333 - 1568)

Teatr Nō.

1549 Franciszek Ksawery

Azuchi-Momoyama (1568 - 1600)

Hideyoshi Toyotomi władza w latach 1582-98. Jego syn w 1603 został siogunem i zapoczątkował dynastię siogunów Tokugawa rządzących Japonią przez cały okres Edo. Zbudował zamek w Edo.

Edo (1600 - 1868)

Klasyczny okres historii Japonii, Edo to obecnie centralna część Tokio.

Japonia na powrót jest scentralizowana, rządzili sioguni z rodu Tokugawa.

Manila: 1592 Portugalia, 1600 Hiszpania, 1609 Holandia, 1613 Anglia.

1633-39 Sakoku, izolacja

Teatr kabuki.

1701-03 47 roninów

Pojawili się cudzoziemcy (Europejczycy), przynosząc ze sobą broń palną oraz chrześcijaństwo. Jedną osią sporu było to czy Japonia ma przyjąć obce wpływy, czy może wypędzić cudzoziemców a chrześcijan prześladować, drugą tradycyjny konflikt szogunatu z cesarstwem.

Meiji (1868 - 1912)

Upadek siogunatu i absolutna dominacja cesarza.

Scentralizowane, technokratyczne i bardzo intensywne przyjęcie obcych wpływów. Japończycy kształcą się na europejskich uniwersytetach, delegacje rządowe śledzą i kopiują rozwiązania europejskie.

Na nowo według najlepszych wzorów europejskich tworzona jest japońska armia. Równie dobrze można nazwać to Okresem Copypaste, bo na tym to polega. Dla przykładu: Japończycy uznali, że najlepszą flotę pełnomorską ma Wielka Brytania, więc zamówili tam okręty, a kadrę oficerską wykształcili w brytyjskich szkołach morskich, cały system szkolenia na miejscu był kopią systemu brytyjskiego, skopiowali nawet mundury. W 1905 pod Cuszimą tak naprawdę wygrała flota brytyjska.

Taishō (1912 - 1926)

Cesarz Yoshihito. "Demokracja okresu Taishō", rządy parlamentarne.

WWI po stronie Ententy i dlatego zajmuje ziemie znajdujące się pod kontrolą niemiecką: chińska prowincja Shandong, Mariany, Karoliny i Wyspy Marshalla.

Shōwa (1926 - 1989)

Cesarz Hirohito. Militaryzm.

WWII - państwa osi. Kapitulacja.

Kapitalistyczna, demokratyczna Japonia powojenna.

Heisei (1989 - 2019)

Cesarz Akihito.

Reiwa (od 2019)

Cesarz Naruhito.

Japonia w 1 poł XX wieku

Okres Meiji kończy się ze śmiercią cesarza Mutsuhito w 1912. Za jego następcy narastają konflikty, które zadecydują o fatalnej przyszłości Japonii. Dynamiczny rozwój gospodarki trwa nadal, ale idą za tym rosnące problemy społeczne i przede wszystkim brak politycznej zdolności do okiełznania ich. Z jednej strony pojawiają się żądania wprowadzenia realnej demokracji i postępu społecznego, z drugiej rosną w siłę konserwatyści i nurt zachowawczy teraz już związany głównie z kręgami wojskowymi. Armia staje się samodzielną, niekontrolowaną przez nikogo siłą. W latach 1905, 1910 przyłączona / okupowana zostaje Korea. W 1915 po raz pierwszy pojawiają się japońskie roszczenia terytorialne na kontynencie azjatyckim - tzw. 21 żądań.

W 1926 na tron wstępuje Hirohito - 124 cesarz Japonii panujący w latach 1926-89. Dla przeciętnego Japończyka jest żywym bogiem, ale nad wojskiem nie ma realnej władzy. Dał o sobie znać zdegenerowany charakter japońskiej polityki i struktury władzy. Pod dostojeństwem i boskim blaskiem Cesarstwa i monarchii pulsowało gniazdo wściekłych żmij. Rywalizujące ze sobą grupy władzy, głównie wojskowych działały jak bezwzględne mafijne gangi. Tylko w latach 1830-36 miało miejsce 20 poważnych ataków terrorystycznych, cztery zabójstwa polityczne udane i pięć nieudanych, do tego cztery zamachy stanu.

Dobrą metaforą sposobu funkcjonowania japońskich elit tamtego okresu był taras powstałego w okresie Heian buddyjskiego kompleksu świątynnego Kiyomizu-dera w Kioto. Popularne powiedzenie "skoczyć z tarasu Kiyomizu" było odpowiednikiem naszych "raz maty rodiła", "postawić wszystko na jedną kartę" czy współczesnego YOLO i odnosiło się do obyczaju skakania z tego tarasu, z wysokości 13 metrów z przekonaniem, że jeśli się przeżyje, to planowane przedsięwzięcie zakończy się powodzeniem. Brzmi to absurdalnie, ale było to na tyle popularne, że w 1872 musiano wprowadzić prawo zakazujące tego.

Jeszcze jedną rzeczą ważną dla zrozumienia tamtego okresu jest tzw. kodeks bushido. Jest to nigdy nie sformalizowany, w XVII wieku spisany w formie literatury popularnej dla ludu kodeks prezentujący styl życia samurajów. Było to ludowe wyobrażenie tego, jak powinni żyć wojownicy, które w tamtym czasie nie zdobyło wielkiej popularności. Ale kiedy pod wpływem gwałtownego unowocześnienia kraju uformowało się stronnictwo zachowawcze, konserwatywne, popularność tego kodeksu i idei w nim zawartych wzrosła i stała się wzorcowym wyobrażeniem "starych, dobrych czasów". Tak komiks z XVII wieku stał się przepisem na życie dla wojskowych, którym się wydawało, że są samurajami z bajki. Ta popularność ludowej utopii w wyższych kręgach władzy byłaby być może zabawna, gdyby nie to, że bajka zaczęła decydować o losach Japonii i krajów sąsiednich.

Od 1930 sprawy przybierają zły obrót, Japonia pogrąża się w nieustannej wojnie wewnętrznej, zabójstwa polityczne i zamachy stanu stają się normą. Formuje się ruch tzw. restauracji Shōwa, nacjonalistyczny i militarystyczny, nawołujący do likwidacji obcych wpływów i wzmocnienia władzy cesarza. Wiązało się to z szowinizmem, przekonaniem o wyjątkowej dziejowej misji Japończyków dla całej Azji Wschodniej. Powstaje Kōdō-ha (pl. Stronnictwo Cesarskiej Drogi) nacjonalistyczna formacja oficerów, która dokonała zamachu 26 lutego 1936. Zamach się nie powiódł i wielu zwolenników skazano na śmierć, ale stronnictwo istnieje do końca wojny. Należał do niego Kuniaki Koiso premier od 22 lipca 1944 do 7 kwietnia 1945.

Droga ku wojnie

Sytuacja rozwija się w następujący sposób:

• Już od wojny z Rosją w 1905 Korea jest okupowana. 1910 oficjalna aneksja.
• 1915 "21 żądań"
• WWII tak naprawdę dla Japonii zaczyna się od 1931, czyli siłowego przyłączenia Mandżurii i utworzenia marionetkowego państwa Mandżuoko.
• Wojna z Chinami zaczyna się w 1937 i trwa do 1945.
• Przez rok od 1938 do 1939 trwa wojna z sowietami zakończoną wygraną przez generała Georgija Żukowa bitwa nad Chałchin-Goł zakończoną w połowie września 1939. Tu mamy poważny akcent polski, gdyż to zwycięstwo zapewnia Stalinowi bezpieczeństwo na wschodzie i dopiero wtedy może zaatakować Polskę.
• 1939 ustawa o powszechnej mobilizacji i wprowadzenie dyktatury wojskowej.
• W 1940 rozwiązano partie polityczne, powołując w ich miejsce Stowarzyszenie Wspierania Władzy Cesarskiej. Powstaje wtedy koncepcja Strefy Wspólnego Dobrobytu Wielkiej Azji Wschodniej (aka Wielki Wschodnioazjatycki Obszar Dobrobytu) mającej obejmować Chiny, Koreę, Tajlandię, Birmę, Wietnam, Laos, Kambodżę, Malaje i Indonezję.

Tak więc podsumowując krytyczne położenie Japonii w końcu 1941, trzeba wymienić te wszystkie elementy: gwałtowny skok w stronę nowoczesności i reakcja na te zmiany w postaci uformowania się konserwatywnej kliki, czy też całego zespołu rywalizujących grup politycznych u władzy, kult bushido, nacjonalizm albo wręcz szowinizm idący w przekonanie o wyższości kultury i narodu japońskiego w całym obszarze Azji Wschodniej. A przede wszystkim dysfunkcjonalny system polityczny, którego skutkiem było to, że władzy rzeczywistej nie miał nikt, często odwoływano się do przemocy i morderstw i nikt nie kontrolował armii.

Trzeba też mieć na względzie, że do końca WWII kolonializm był naturalną drogą rozwoju wielu krajów, widziany był wręcz jako symptom potęgi. Klub państw kolonialnych był elitą, do której aspirowały państwa takie jak Niemcy kajzerowskie i no właśnie Japonia. Przecież już w 1879 oficjalnie włączono do Japonii Prefekturę Okinawy (południowe wyspy Riukiu), a po wojnie z Rosją w 1905 podporządkowana została Korea. Oficjalne Generalne Gubernatorstwo Korei powstało w 1910.

W 1907 dla ochrony kolei na terenie południowej Mandżurii powstaje Armia Kwantuńska, od 1919 jest już całkowicie niezależna. W 1931 po incydencie mukdeńskim Armia Kwantuńska podbija Mandżurię i rok później tworzy tam marionetkowe państewko Mandżuoko. To otwiera drogę do wojny z sowietami i Chinami.

Wojna z Armią Czerwoną jest krótka, ma charakter konfliktu granicznego i kończy się przegraną 16 września 1939. Natomiast wojna z Chinami, czy raczej wobec de facto rozpadu Chin, wojna w Chinach jest krwawa, okrutna i długa. Trwa od 1937 i kończy się dopiero z końcem WWII. W 1940 od Francji Vichy dostali swobodę działania w Indochinach.

Stał za tym nie tylko szowinizm i militaryzm. Problem z surowcami naturalnymi tak znany i ważny w przypadku Niemiec hitlerowskich był tu jeszcze bardziej dotkliwy. Japonia była skazana na import surowców, jeśli nie mogła ich kupić, musiała wejść w układy albo je ukraść. Tymczasem elity polityczne wpadły w pułapkę nieograniczonej eskalacji agresji.

Agresji japońskiej z niepokojem przyglądały się dwie wielkie światowe potęgi, które uznawały Pacyfik za teren swoich żywotnych interesów: Wielka Brytania i USA. Wojna była nieunikniona, w zaciszu gabinetów dokonywano kalkulacji, kiedy można się jej spodziewać i jak będzie wyglądała. W ocenie japońskiej czas działał na korzyść Anglosasów. Trzeba było uderzyć wystarczająco szybko, żeby pokonać amerykańską flotę Pacyfiku, zdobyć bazy i ustanowić przewagę na całym obszarze, tak żeby sam czynnik odległości działał na niekorzyść USA.

Wiedząc, że szansa na zwycięstwo nie przekracza 50%, zdecydowały się skoczyć z tego cholernego tarasu Kiyomizu.

7 grudnia 1941 armia japońska zaatakowała amerykańską bazę morską w Pearl Harbor oraz bazy brytyjskie w Hong Kongu, Singapurze i Malajach.

Trzeba też pamiętać, że kalendarz japoński zaczyna się w 660 pne i przez cały ten czas, czyli przez 2605 lat Japonia nigdy nie uległa obcej inwazji, nigdy nie skapitulowała. Dla porównania Wielka Brytania została w tym czasie podbita najpierw przez Rzymian (czasy Klaudiusza), potem we wczesnym średniowieczu przez germańskie plemiona Anglów i Sasów, i po raz trzeci w 1066 przez Normanów pod wodzą Wilhelma Zdobywcy.

Korea

Od wojny rosyjsko-japońskiej w 1905 Korea była protektoratem japońskim. Część Koreańczyków kolaborowała z okupantem, ale cały czas działała partyzantka. Zdarzały się akty ludobójstwa, tysiące kobiet zmuszano do prostytucji, kraj poddany został rabunkowej eksploatacji.

1910 powołanie Generalnego Gubernatorstwa Korei.

Okupację zakończyło wkroczenie sowietów od północy i Amerykanów od południa. Dlatego teraz istnieją dwie Koree.

Kempeitai

Istniejąca w latach 1881-1945 żandarmeria wojskowa Japońskiej Armii Cesarskiej. Pełniła również funkcje tajnej policji politycznej oraz służby kontrwywiadu. Główne narzędzie terroru, porównywana z gestapo.

Powrót do strony głównej Bloga