Festung Breslau 1945 täglich

Okres międzywojenny

W latach 1918-39 Słowacja stanowiła część Czechosłowacji.

I Republika Słowacka

29-30 września 1938 Układ Monachijski nadał Słowacji autonomię w ramach Czecho-Słowacji.

14 marca 1939 po napaści Niemiec hitlerowskich na Czechosłowację powstaje Republika Słowacka z ks. Jozef Tiso na czele.

Był to od 1918 członek, a potem aktywny działacz Słowackiej Partii Ludowej, tzw ludaków. W latach 30 XX wieku zaczął tam robić poważną karierę, po śmierci jej przywódcy Andreja Hlinki został jego następcą i wkrótce poparł Hitlera. Jest odpowiedzialny za przeprowadzenie Holokaustu na terenie Słowacji, a podczas powstania w 1944 także zbrodni na Słowakach.

W maju 1942 z inicjatywy Antonescu zawarto wewnątrz państw osi porozumienie Słowacja - Rumunia - Chorwacja skierowane przeciwko ewentualnej ekspansji Węgier.

Ustrój

Państwo od razu zostało uznane przez papieża Piusa XII (Pacelli), list pasterski biskupów pobłogosławił katolicko-faszystowski reżim.

Jest to państwo marionetkowe, jedno z państw kolaboranckich takich jak Chorwacja i Węgry. Ustrojem był faszyzm klerykalny (aka klerofaszyzm) - pojęcie to powstało w 1922 w faszystowskich Włoszech. Rządziła Słowacka Partia Ludowa (słow. Slovenská ľudová strana) – i jej bojówki Gwardia Hlinki (słow. Hlinkova garda). Jednym z założycieli i właściwym twórcą partii od 1906 był ksiądz Andrej Hlinka zmarły w 1938. Tiso był jego następcą.

Granice

15 marca 1939 część obszaru została zajęta przez wojska niemieckie.

17 marca 1939 od strony Rusi Podkarpackiej wkroczyły wojska węgierskie. 23 marca Słowacja podpisała w Wiedniu układ o stosunku ochronnym (Schutzvertrag) z tajnym protokołem o współpracy gospodarczo-finansowej; na 25 lat. Hitlerowskie Niemcy zagwarantowały nienaruszalność granic Słowacji i zobowiązały się do pomocy w organizacji armii. Atak węgierski został zatrzymany.

Słowacja musiała się zrzec terytoriów zamieszkanych w większości przez Węgrów na rzecz Węgier (z Koszycami włącznie) oraz Rusinów (Ruś Zakarpacka).

Słowacja zgodziła się na kontrolę przez Wehrmacht strefy wojskowej (niem. Schutzzone) o długości około 200 km, wzdłuż granicy z Protektoratem Czech i Moraw. 12 sierpnia 1939 uregulowano w specjalnym tajnym układzie. 2 tygodnie później Niemcy skierowali za zgodą rządu słowackiego swoje wojska na teren całej Słowacji, podporządkowując armię słowacką.

Holokaust

Pierwsze formalnie samodzielne państwo, które dokonało deportacji Żydów. Odebrano majątek ponad 10 tys. żydowskich przedsiębiorców o wartości 38% ówczesnego budżetu państwa. Niemcom płacono 500 marek za każdego wywiezionego Żyda. Pierwsze deportacje do słowackich obozów koncentracyjnych w Vyhne, Sereď i Novaky.

Od końca czerwca 1942 do hitlerowskich obozów zagłady 52 tys. słowackich Żydów; do października 58 tys. W sumie 70 tys. słowackich Żydów. Zginęło 67 tys, większość w Auschwitz-Birkenau.

Wojna

Słowacja wzięła udział w napaści na Polskę. 3 dywizje pod dowództwem Ferdinanda Čatloša o 0500 zaatakowały kierunkach: podhalańskim, nowosądeckim i bieszczadzkim. Słowacja uzyskała kilkanaście wsi na Spiszu i na Orawie.

Armia słowacka wzięła udział w Operacji Barbarossa. Z wyjątkiem Dywizji Szybkiej tylko do października 1941. Powodem były liczne dezercje do Armii Czerwonej.

10 kwietnia 1944 w sowietach powstaje I Czechosłowacki Korpus Armijny. Wchodził w skład 4 Frontu Ukraińskiego, od 4 września do 29 listopada 1944 1 Frontu Ukraińskiego. Rozwiązany 15 maja 1945.

29 sierpnia 1944 wybuchło słowackie powstanie narodowe, Niemcy stłumili je do końca października. Dowództwo powstania przeniosło się w Niżne Tatry. Walki trwały do końca wojny. W tym okresie władza Tiso była tylko tytularna

8 września - 30 listopada 1944 operacja dukielsko-preszowska aka bitwa na Przełęczy Dukielskiej.

1 Brygada Czechosłowacka 6 października w rejonie Barwinka przekroczyli przedwojenną granicę polsko-czechosłowacką i zajęli pierwszą słowacką miejscowość - Vyšný Komárnik. Walki trwały do końca listopada.

2 lutego - 4 kwietnia 1945 walki o przełamanie frontu między Tatrami a Niżnymi Tatrami oraz wyzwolenie Liptowskiego Mikułasza.

Operacja bratysławsko-brneńska rozpoczęła się 25 marca. 7 Armia Gwardyjska przedarła się przez niemieckie linie obrony na rzece Hron i 29 marca zdobyła Komarno i Nowe Zamki.

26 marca 4 Armia rumuńska zdobyła Bańską Bystrzycę.

2 kwietnia sowieci zdobyli lotnisko w Vajnorach i zaczęła się bitwa o Bratysławę. Faszystowski dyktator ksiądz Tiso uciekł i znalazł schronienie w austriackim klasztorze Kremsmünster. Bratysławy broniły niemiecka 6 Armia i węgierska 3 Armia. Już czwartego kwietnia większość Bratysławy była w rękach sowieckich. 5 kwietnia zdobyli dzielnice na południe od Dunaju.

Po wojnie Słowacja powróciła do sytuacji sprzed Układu Monachijskiego.

Józeff Tiso

W kwietniu 1945 uciekł do Austrii, a potem schronił się w bawarskim klasztorze kapucynów w Altötting. Został tam w czerwcu 1945 aresztowany przez Amerykanów, którzy wydali go nowemu rządowi Czechosłowacji. Do lutego 1948 Czechosłowacja miała jeszcze rząd mieszany, składający się w dużej części z demokratów i przedstawicieli przedwojennej Czechosłowacji. W październiku 1945 zaczął się proces.

15 kwietnia 1945 Czechosłowacki Sąd Narodowy (cz. Národný súd) wydał wyrok śmierci, prezydent Edvard Beneš nie skorzystał z prawa łaski.

18 kwietnia 1947 został powieszony w Bratysławie.

W 2008 po identyfikacji zwłok na cmentarzu w Bratysławie, szczątki księdza zostały przeniesione do Katedry św. Emmerama w Nitrze (słow. Bazilika svätého Emeráma). Dziś jest usprawiedliwiany za kolaborację z Hitlerem, a czasem nawet gloryfikowany jako męczennik. Popularna postać w środowiskach nacjonalistycznych.

Odnośniki

• "Holokaust na Słowacji. Jedyny kraj, który dopłacał Niemcom za mordowanie Żydów"
• Oblicza XX Wieku "Słowacja podczas II wojny światowej cz. 1: Od powstania państwa do wojny z Polską" [YT 26:20]

Powrót do strony głównej Bloga